Чалавецтва толькі пачало прывыкаць да працяглага існавання ў рэжыме пандэміі COVID-19, як у звычайны лексікон пастукаўся яшчэ адзін медыцынскі тэрмін. У канцы кастрычніка амерыканскія медыкі папярэдзілі, што ў ЗША можа пачацца трыдэмія (калька новага англійскага слова tripledemic, якое азначае адначасовую эпідэмію трох розных захворванняў). І падобна да таго, што іх прагнозы збываюцца. Гэтай восенню ЗША адначасова «накрываюць» адразу тры вірусныя эпідэміі: грыпу, РСВ (рэспіраторна-сінцытыяльнага віруса) і пандэмія COVID-19, якая нікуды не сышла. Насуперак ходкаму стэрэатыпу «зараза да заразы не прыстае», выкліканыя трыма вірусамі хваробы цалкам могуць працякаць адначасова. Ці небяспечнейшая трыдэмія за грып або каранавірус паасобку, ці перабярэцца яна праз Атлантыку ў Еўропу і як можна падрыхтавацца да яе прыходу, каб мінімізаваць рызыкі для здароўя? Разбіраемся.
Грып, каранавірус і РСВ былі і раней. Чаму пра трыдэмію загаварылі толькі цяпер?
17 лістапада 2022 года споўнілася тры гады з таго моманту, калі, на думку шэрагу навукоўцаў, у Кітаі адбылося першае заражэнне чалавека вірусам COVID-19. Трохгадовая вайна супраць небяспечнага віруса абышлася чалавецтву не менш чым у 6,6 млн жыццяў, але ўзбагаціла супрацькавідныя арсеналы вакцынамі для прафілактыкі і створаным з іх дапамогай калектыўным імунітэтам, спосабамі надзейнай дыягностыкі і эфектыўнымі пратаколамі лячэння. Хоць новыя штамы віруса прыводзілі да некалькіх прыкметных выбухаў захворвання, узровень смяротнасці сярод тых, хто захварэў, зменшыўся радыкальна. Калі ў красавіку 2020 года суадносіны колькасці памерлых да агульнай колькасці хворых у сярэднім па свеце складалі ад 1 з 15 да 1 з 12, то ў кастрычніку 2022 года шанец памерці ад COVID-19 у выпадку інфікавання ў сярэднестатыстычнага зямляніна быў прыкладна 1 з 340.
Гэта яшчэ не дазволіла абвясціць перамогу над пандэміяй ва ўсім свеце, але вельмі многія звязаныя з ёй абмежаванні былі знятыя. Людзі пачалі забываць пра строгі масачны рэжым. У большасці краін зноў усё больш даступнымі становяцца міжнародныя падарожжы.
Першыя званочкі пра тое, што сустрэць новы калядны сезон без сур’ёзных праблем, звязаных з глабальнымі эпідэміямі, можа не атрымацца, пачалі паступаць з ЗША. Да канца кастрычніка тут, як і ў сярэднім па свеце, працягвала змяншацца колькасць выпадкаў дыягнаставання COVID-19. Але 21 кастрычніка ў краіне пачаўся сезонны ўсплёск захворванняў на грып (звычайна ў Штатах ён адбываецца не раней за снежань-студзень). У той жа час у дзіцячых бальніцах і аддзяленнях неадкладнай дапамогі назіралася сур’ёзнае павелічэнне колькасці дзяцей, якія захварэлі на РСВ. Ужо тады медыкі спрагназавалі магчымасць пачатку трыдэміі. Прагноз пацвердзіўся ў пачатку лістапада, калі ў ЗША ўверх папоўз і графік захворванняў на COVID-19, які суправаджаецца невялікім ростам колькасці звязаных з ім шпіталізацый.
Трыдэмія — гэта «сума» трох эпідэмій, дзве з якіх (грып і РСВ) пераследуюць чалавецтва ўжо даўно. Але ў апошнія два гады з шэрагу прычын (пра іх — ніжэй) яны адступілі. Трэцяя інфекцыя, COVID-19, ужо аслабла, але з дапамогай сваіх «калег», якія вяртаюцца сёлета ў вышэйшую эпідэміялагічную лігу, мае шанцы зноў набраць абароты.
Што яшчэ вядома пра трыдэмію
На жаль, групай рызыкі ва ўмовах патройнай віруснай інфекцыі сталі менавіта дзеці, прычым пад асаблівай пагрозай — малыя ва ўзросце да 5 гадоў, моцна ўразлівыя для грыпу. Гэта кантрастуе з пандэміяй COVID-19, падчас якой толькі адносна невялікая колькасць дзяцей пераносіла захворванне ў цяжкай форме. 2 лістапада ў Паўночнай Караліне ад ускладненняў, звязаных з грыпам, памерла дзіця — гэта першая дзіцячая смерць ад грыпу ў ЗША з лютага 2020 года. Колькасць дарослых, якія паміраюць ад грыпу, таксама вяртаецца да дакавідных значэнняў.
Так заканчваецца перыяд нізкай актыўнасці грыпу ў Штатах, які доўжыўся апошнія два з паловай гады. Супраць COVID-19 былі прынятыя беспрэцэдэнтныя (у маштабах планеты) меры, якія ўключалі зніжэнне сацыяльнага ўзаемадзеяння людзей (напрыклад, пераход, дзе гэта было магчыма, да дыстанцыйнага фармату працы), частае мыццё рук, строга рэгуляванае выкарыстанне масак у грамадскіх месцах. Адбілася пандэмія і на зніжэнні забруджанасці атмасферы. У сукупнасці гэтыя меры моцна «ўдарылі» па грыпе і іншых рэспіраторных захворваннях. Спрабуючы абараніцца ад новай незнаёмай пагрозы з дапамогай не такіх і складаных мераў, напалоханае чалавецтва адначасова абаранілася і ад даўно вядомых і звыклых інфекцыйных захворванняў.
На жаль, нізкі ўзровень захворвання на грып апошнім часам якраз і мог прывесці да таго, што імунітэт да гэтага віруса ў многіх непрышчэпленых людзей не захаваўся. У гэты ж бок спрацаваў і нізкі ахоп вакцынацыяй ад грыпу ў перыяд пандэміі COVID-19. Грыпу і іншым рэспіраторным захворванням для выхаду з ценю, у які іх загнала супрацьстаянне людзей і каранавіруса, трэба было толькі дачакацца, калі чалавецтва адмовіцца ад строгіх каранцінных мераў і зноў пачне масава падарожнічаць.
Што да рэспіраторна-сінцытыяльнага віруса, то выкліканая ім шырока распаўсюджаная дзіцячая інфекцыя ў пераважнай большасці выпадкаў працякае вельмі лёгка. Настолькі лёгка, што мала хто з бацькоў нават чуў пра гэты вірус, хоць, паводле некаторых ацэнак, да двухгадовага ўзросту ім хоць бы раз інфікуюцца практычна ўсе дзеці. Зрэшты, і РСВ у некаторых выпадках здольны прыводзіць да сур’ёзных ускладненняў, якія патрабуюць шпіталізацыі. Могуць хварэць на яго і дарослыя — асабліва небяспечны РСВ для пажылых людзей, старэйшых за 65 гадоў.
Наогул, усё выглядае так, што менавіта грып у блізкай трыдэміі можа стаць галоўнай ударнай сілай, якая забярэ найбольшую колькасць жыццяў. А РСВ і COVID-19, значна менш смяротны, чым у пачатку пандэміі, толькі ўзмоцняць яго. І заходнія, і айчынныя медыкі сцвярджаюць, што спалучэнне хоць бы двух вірусаў, якія пашкоджваюць дыхальную сістэму адначасова, часта прыводзіць да працякання захворвання ў больш цяжкай форме. Пра тое, што адбываецца з чалавекам, які адначасова захварэў на грып і на каранавірус, мы падрабязна расказвалі ў студзені 2022 года, калі Еўропа рыхтавалася да твіндэміі — падвойнай эпідэміі. Сцісла — звычайна нічога добрага.
Як абараніць ад трыдэміі сябе і блізкіх
Інфармацыі пра тое, што трыдэмія фіксавалася на нашым баку Атлантыкі, пакуль няма. Тым не менш амаль усе перадумовы, якія прывялі да яе з’яўлення ў ЗША, маюць месца і ў Еўропе ў цэлым, і ў Беларусі ў прыватнасці. Дзесьці ў большай, дзесьці ў меншай ступені, але ўсюды ўводзіліся каранцінныя меры, якія абмежавалі распаўсюд не толькі SARS-CoV-2, але і іншых вірусаў, якія выклікаюць рэспіраторныя захворванні. Гэта ў сваю чаргу не магло не адбіцца на зніжэнні імунітэту да тых захворванняў, на якія ў апошнія два з паловай гады еўрапейцы (і беларусы ў тым ліку) хварэлі менш, чым звычайна.
Адзінае, чаго пакуль не хапае для таго, каб трыдэмія запусцілася ў яе амерыканскім варыянце, — гэта ўсплёску захворванняў на грып. Усё большае пахаладанне і ўсё часцейшыя міжкантынентальныя пералёты наўрад ці пакінулі нам шмат часу да старту і гэтай падзеі. Пры гэтым у некаторых еўрапейскіх краінах (Вялікабрытанія, Германія, Францыя), у адрозненне ад ЗША, ужо з канца кастрычніка абазначыўся рост шпіталізацый і смерцяў, звязаных з COVID-19.
Кутнім каменем, які дазволіць моцна зменшыць рызыку заражэння адразу некалькімі віруснымі рэспіраторнымі інфекцыямі, і заходнія, і беларускія медыкі лічаць вакцынацыю. Паколькі вакцын ад РСВ пакуль не існуе (хаця распрацоўкі прэпарата вядуцца), гэта могуць быць вакцыны супраць COVID-19 і супраць грыпу. Доктар-алерголаг і імунолаг Ганна Барушка лічыць эфектыўным падыход еўрапейскіх краін і ЗША, калі людзям рэкамендуецца пры адсутнасці супрацьпаказанняў прышчапляцца за раз і ад каранавіруса, і ад грыпу. Але калі ў вас няма магчымасці атрымаць прэпарат ад дзвюх інфекцый адначасова, то нават вакцынацыя супраць адной з інфекцый загадзя падрыхтуе імунную сістэму арганізма да барацьбы з першых гадзін заражэння. А барацьба ў непадрыхтаваным стане, ды яшчэ і адразу з двума вірусамі, можа абярнуцца для чалавечага арганізма занадта вялікімі стратамі.
Асаблівае значэнне гэта мае для людзей з групаў рызыкі. Для каранавіруса гэта цяжарныя жанчыны, людзі, старэйшыя за 60 гадоў, а таксама тыя, хто мае павышаны артэрыяльны ціск, захворванні сэрца, лёгкіх, неўралагічныя захворванні, псіхічныя разлады (у тым ліку дэпрэсію), дыябет, атлусценне і лішнюю масу цела, анкалогію, людзі з аслабленым імунітэтам, ВІЧ, тыя, хто курыць. Для грыпу гэта немаўляты і дзеці да 5 гадоў, цяжарныя жанчыны (асабліва на 2−3 трыместры), пацыенты з хранічнымі захворваннямі, медыцынскія работнікі.
Калі дастатковая колькасць людзей вакцынуецца, гэта дапаможа грамадству ўтаймаваць дзве з трох інфекцый трыдэміі. Што, у сваю чаргу, захавае мноства жыццяў дзяцей, пажылых і ўсіх астатніх людзей. А таксама, імаверна, дапаможа пазбегнуць паўторнага ўвядзення строгіх каранцінных мераў з маскамі, тэстамі на заражанасць да і «хатнімі арыштамі» пасля падарожжаў.
Чытайце таксама
